Zawór trójdrożny – budowa, działanie, montaż

Zawór trójdrożny, nazywany również zaworem trójdrogowym, jest elementem stosowanym w instalacjach centralnego ogrzewania. W zależności od rodzaju i przeznaczenia pełni różne funkcje: od ochrony urządzenia grzewczego przed występowaniem korozji, po umożliwienie korzystania z kilku źródeł ciepła w budynkach mieszkalnych lub przemysłowych. Dowiedz się, czym charakteryzuje się ten element, po co go stosować i jak ustawić zawór trójdrożny.

Budowa zaworu trójdrożnego

Zawór trójdrożny przypomina wyglądem trójnik, ponieważ ma kształt litery T. Ma 3 wloty/wyloty, które w technicznej nomenklaturze określa się portami. Podstawowa budowa zaworu trójdrogowego obejmuje korpus, zawieradło i trzpień. W zależności od rodzaju i parametrów korpus może być wykonany ze stali nierdzewnej, mosiądzu lub innych wytrzymałych materiałów. 

Na przykład zawór trójdrożny z siłownikiem wyróżnia się kompaktową budową i solidnym wykonaniem. Siłownik może być nadzorowany przez sterownik, uwzględniając przy tym temperaturę wewnętrzną czy zewnętrzną bądź warunki atmosferyczne. Z kolei zawór trójdrożny termostatyczny funkcjonuje samoczynnie, niezależnie od tego, jakie są parametry wody ciepłej i zimnej. 

Zawory trójdrożne – rodzaje

Zasada działania zaworu trójdrogowego różni się w zależności od typu tego elementu. Ze względu na pełnioną funkcję można podzielić je na:

• Zawory trójdrożne przełącznikowe – umożliwiają zmianę kierunku przepływu czynnika w instalacji centralnego ogrzewania. Dzięki nim istnieje możliwość zasilenia dwóch różnych odbiorników ciepła, na przykład ciepłej wody użytkowej (c.w.u) i obiegu grzewczego grzejników. 
• Zawory trójdrożne mieszalnikowe – pomagają w ochronie kotłów przed niską temperaturą wody powracającej z instalacji. Najczęściej znajdują zastosowanie w małych kotłach na paliwo stałe montowanych w domach jednorodzinnych lub w większych urządzeniach, które zasilają budynki przemysłowe. Jak nazwa wskazuje, zawory mieszalnikowe łączą wodę zasilającą źródło ciepła z wodą, która do niego powraca.

Co ważne, proporcje zmieszania są określane przez użytkownika, dzięki czemu można określić dokładnie taką temperaturę czynnika grzewczego, jaka jest preferowana. Oprócz tego zawory trójdrożne mieszające regulują parametry pracy instalacji centralnego ogrzewania. Zawory mieszalnikowe chronią nie tylko urządzenia grzewcze, ale również użytkowników instalacji – gdy te elementy są stosowane w układach, które podgrzewają wodę użytkową, mieszańcy są chronieni na przykład przed poparzeniem. 

Zawory trójdzielne rozróżnia się także ze względu na rodzaj napędu sterowania:

• ręczne,
• elektryczne,
• pneumatyczne,
• hydrauliczne. 

Oprócz powyższych wyróżnia się także odmienne rodzaje pod względem rodzaju zawieradła:

• Zawory trójdrożne obrotowe – obrót zawieradła wokół osi (o 90° albo 180°) otwiera jeden lub więcej portów. Czynnik może przepływać przez jedną lub drugą dyszę. W sytuacji, gdy woda przepływa jednocześnie przez dwa otwory, zawór pełni funkcję opisanego wyżej elementu mieszającego.
• Zawory trójdrożne grzybkowe – zasada działania opierająca się na liniowym ruchu zawieradła, co wymusza przełączanie albo mieszanie przepływającego czynnika. 

Zastosowanie zaworów trójdrogowych

Zawory trójdrogowe powszechnie stosuje się w systemach centralnego ogrzewania, w których zachodzi konieczność ochrony kotła przed korozją niskotemperaturową. Używa się ich również wtedy, gdy czynnik grzewczy ma ogrzewać zarówno wodę w grzejnikach, jak i ciepłą wodę użytkową płynącą z kranów. Zawór trójdrożny termostatyczny, który zapewnia precyzyjną regulację temperatury wody, jest stosowany jako element chroniący przed poparzeniem. 

Montaż zaworu trójdrogowego

Montaż zaworu trójdrogowego można zlecić hydraulikowi. Istnieje możliwość montowania zaworów trójdrogowych pionowo lub poziomo. Zawór trójdrożny powinien być ustawiony tak, by dostęp do niego w celu obsługi, serwisu i konserwacji powinien być łatwy. W trakcie montażu ważne jest to, żeby zwrócić uwagę na zgodność kierunku przepływu wody ze wskaźnikiem na korpusie. 

Najczęściej zadawane pytania

• Gdzie powinien znaleźć się zawór trójdrożny: przed czy za pompą?

W sytuacji, gdy zawór trójdrogowy montowany jest w obiegu grzewczym, powinien znaleźć się za pompą. W obiegu ciepłej wody należy zamontować go przed pompą. 

• Jak ustawić zawór trójdrożny?

Zawory trójdrożne można ustawiać ręcznie według własnych preferencji (optymalna temperatura wody powracającej do kotła wynosi zazwyczaj 50-60°C) lub przy pomocy siłowników, które w automatyczny sposób dostosowują przepływ czynnika o właściwej temperaturze. Należy przede wszystkim przestrzegać zaleceń producenta danego modelu zaworu, ponieważ odmienne rodzaje i serie mogą się od siebie znacznie różnić. 

• Jakie są objawy uszkodzonego zaworu trójdrożnego?

Awaria zaworu trójdrogowego może objawiać się nieprawidłową pracą systemu centralnego ogrzewania. Wśród najczęściej występujących skutków uszkodzonego zaworu jest zawieszenie się zaworu, niska temperatura wody, czasem również częściowo ciepła rura do grzejników. W wielu przypadkach wystarczy wyczyścić zawór, ale w sytuacji, gdy to nie pomaga, warto powierzyć zadanie fachowcowi.