Czym jest kalenica dachu?

Nie każdy musi znać cały słownik budowlanych terminów, jednak są wśród nich pojęcia, o których warto wiedzieć. Jednym z nich jest kalenica dachu lub budynku. Co to jest kalenica, jakie rodzaje wyróżniamy oraz jakie pełni funkcje?

Co to jest kalenica? 

Kalenica to najwyżej położona krawędź dachu. Znajduje się na przecięciu połaci dachowych. Przyjmuje się, że kalenica jest najwyższym punktem budynku, przez co nazywa się ją również linią szczytową, kipą, wiechem, stropem strzechy oraz grzbietem dachu. 

Ta uproszczona definicja kalenicy wskazuje tylko na jedną z jej cech. W rzeczywistości jest bardziej złożonym elementem konstrukcji dachu, który wpływa nie tylko na jego szczelność i łączenie połaci, ale również ma wpływ na wentylację warstw dachowych czy poddasza użytkowego. 

Na terminologię związaną z kalenicą można spotkać się również w zapisach miejscowego zagospodarowania przestrzennego i warunkach zabudowy.

Etymologia i definicja kalenicy

Chcąc zrozumieć, czym jest kalenica dachu, warto wrócić do etymologii samego słowa. Wyraz „kalenica” znany jest już z języka staropolskiego. Pochodzi od skalania, czyli od czynności, w ramach której uszczelniało się dach. W dawnych czasach polegało to na moczeniu słomy w glinie i układaniu takiego ubitego elementu na grzbiecie strzechy. 

I choć dziś dachy ze słomy są mniej popularne niż te z blachodachówki, to nazwa kalenicy w pierwotnej wersji nadal obowiązuje. W słownikach terminologii budowlanej kalenicą określa się:

• poziomą krawędź dwóch przeciwległych połaci dachowych;
• grzbiet dachu, który stanowi przełamanie spadków połaci dachowych;
• linię przecięcia połaci.

Bez względu na definicję i dobór słownictwa, kalenica zawsze będzie oznaczać najwyższą krawędź dachu, czyli jednocześnie również budynku. To istotne z perspektywy mierzenia wysokości budynku, ponieważ zwraca się uwagę właśnie na punkt położenia kalenicy.

Kalenica główna i narożna

Kalenice dachu dzieli się na główne i narożne. Kalenica główna to ta, która jest najwyżej położona. Z kolei kalenice narożne to wierchy, które znajdują się na przełamaniach bocznych krawędzi połaci dachowych.

Kalenica dachu płaskiego

O ile szczyt i najwyższą krawędź w dachach spadowych stosunkowo łatwo wyznaczyć, to problem może pojawić się w przypadku płaskich powierzchni. Jednak również w tym względzie można wyznaczyć kalenicę. W budynkach, które mają płaskie dachy, a połacie się nie przecinają, za kalenice uznaje się najwyższy punkt dachu.

Kalenica dachu jednospadowego, dwuspadowego i kopertowego

Dach jednospadowy charakteryzuje się tym, że ma tylko jedną połać oraz jedną kalenicę. Ten drugi ma dwie połacie i również jedną kalenicę. W tym przypadku, bez względu na rodzaj dachu: jednospadowy lub dwuspadowy, każdy z nich posiada jedną kalenicę dachową.

Inaczej jest w przypadku dachu kopertowego, ponieważ brak w nim standardowej kalenicy budynku. Jednak najwyższym punktem obiektu, który mierzy się przy określaniu wysokości domu, jest miejsce, w którym wszystkie cztery połacie dachu się łączą. Sama terminologia w tym przypadku jest bardzo ważna, ponieważ przez brak zrozumienia planu zagospodarowania przestrzennego można narazić się na ryzyko nieotrzymania zgody na budowę.

Czy kalenica dachu jest ważna?

O kalenicy dachu mówi się, że jest zwieńczeniem budynku i jego najwyższym punktem. Nie jest to jedyna cecha linii szczytowej. 

Kalenica budynku jest elementem konstrukcji dachowej odpowiedzialnym za wentylację przestrzeni warstw dachowych i pomieszczeń, które znajdują się na poddaszu użytkowym budynku. 

Zgodnie z wymaganiami dotyczącymi wentylacji –  przekroje wentylacyjne otworów wylotowych szczeliny wentylacyjnej na kalenicy dachu powinny stanowić 0,05% powierzchni całego dachu. Choć polskie normy tego nie precyzują, jednak o wielkości szczeliny wentylacyjnej w dachach skośnych mówi niemiecka norma DIN 4108-3. 

Jak prawidłowo wykonać kalenicę dachu?

Prawidłowa budowa dachu zależy w głównej mierze od poprawnego wykonania kalenicy dachu. Konieczne jest zatem zachowanie odpowiedniej kolejności działań i zastosowanie konkretnych rozwiązań:

1. Wstępne pokrycie (np. deskowanie, papa, membrana)
2. Zastosowanie kontrłaty.
3. Zabezpieczenie taśmą uszczelniająco-wentylacyjną.
4. Wykonanie gąsiorów, które pokrywają kalenicę. 

Kalenica równoległa/prostopadła do drogi

O ułożeniu kalenicy względem drogi mówi plan zagospodarowania przestrzennego lub decyzja o warunkach zabudowy. Tylko dzięki informacjom z tych dokumentów gminnych będziemy wiedzieć, jaki dom można zbudować na konkretnej działce. Uzyskanie warunków zabudowy oraz dostępu do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest ważne jeszcze przed wyborem i zakupem projektu domu.

Dodatkowo gmina określa, jak wysoki może być budynek, a kalenica pomaga nam w wyznaczaniu tej wartości. Proces opisany jest również w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Jeszcze przed rozpoczęciem budowy domu należy dowiedzieć się, jak konkretny urząd interpretuje wysokość budynku.

Oprócz wysokości domu ważne jest także usytuowanie domu względem drogi. Potrzebna tu będzie wiedza na temat tego, czy kalenica jest równoległa, czy prostopadła do drogi. O ile przy domach z dachami jednospadowymi czy dwuspadowym to usytuowanie łatwo określić, o tyle w przypadku dachów kopertowych warto uzgodnić sprawę z urzędnikami. 

Czy wiedza o kalenicy jest przydatna?

Dla wszystkich, którzy mają do czynienia z budową jakiegokolwiek budynku z dachem, wiedza o kalenicy jest nie tylko przydatna, ale fundamentalna. Jest potrzebna nie tylko w całym procesie budowlanym, ale również w samej interpretacji zapisów z planu zagospodarowania przestrzennego bądź warunków zabudowy. Na tym etapie wiedza o kalenicy budynku powinna być przynajmniej podstawowa.

W razie wątpliwości warto skonsultować sprawę ze sprawdzonym, doświadczonym architektem i ekipą budowlaną. W każdej podobnej sytuacji można skorzystać z pomocy ekspertów z zakresu budownictwa lub prawa nieruchomości.