Nieruchomość w spadku. Jak przebiega postępowanie spadkowe?

Nierzadko wraz ze śmiercią bliskich pojawia się wiele formalności związanych z rozdzieleniem spadku. Postępowanie spadkowe jest potrzebne, gdy zmarły pozostawił po sobie nieruchomość, wtedy należy orzec, do kogo będzie ona należała. Czym jest postępowanie spadkowe i kiedy należy je przeprowadzić?

Postępowanie spadkowe – co to takiego i na czym polega?

Spadek po osobie zmarłej w pierwszej kolejności przypada najbliższym – współmałżonkowi, dzieciom lub wnukom. Jeśli zmarły pozostawił po sobie testament, to w pierwszej kolejności osoba w nim wskazana dziedziczy nieruchomość. Jednak reszta rodziny, która nie została wymieniona w testamencie, może starać się o zachowek. 

Przyjęcie spadku – z całym inwentarzem, a więc także z potencjalnymi długami, następuje automatycznie po upływie sześciu miesięcy od śmierci właściciela nieruchomości. Spadkobiercy mogą w tym czasie podjąć decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. W przeciwnym razie przyjmuje się, że spadek został przyjęty.

Nieruchomość nie jest zadłużona, a spadkobiercy chcą formalnie zarządzać np. mieszkaniem. W tym celu warto przeprowadzić postępowanie spadkowe.

Czy postępowanie spadkowe jest obowiązkowe? Nie. Takie postępowanie zakłada się wtedy, gdy chce się być wpisanym do ksiąg wieczystych i stać się pełnoprawnym właścicielem nieruchomości. Jest to potrzebne na przykład do sprzedaży nieruchomości, którą się odziedziczyło. 

W tym celu przeprowadza się postępowanie spadkowe, które dokumentuje prawo do własności i ostatecznie umożliwi w pełni prawne rozporządzenie mieszkaniem czy domem. 

Co również ważne – prawo nie określa dokładnego terminu, w którym trzeba przeprowadzić takie postępowanie spadkowe. Nieruchomość po zmarłym nie przepada. 

Kto dziedziczy nieruchomość po zmarłym?

W przypadku standardowego modelu nieruchomość dziedziczy współmałżonek i dzieci lub – jeśli osoba zmarła nie zmieniła stanu cywilnego – rodzice oraz rodzeństwo. W tym najprostszym wariancie dziedziczenie nieruchomości wygląda następująco:

• Połowę mieszkania czy innej nieruchomości dziedziczy współmałżonek, pozostała połowa wchodzi w skład tzw. masy spadkowej i dziedziczona jest po równo na dzieci. Jednak – przy tym jeszcze połowa tej połowy nieruchomości przypada współmałżonkowi. Oznacza to, że małżonek otrzymuje ¾ mieszkania w spadku. 
• Sprawa jest bardziej skomplikowana, jeśli osoby mieszkające razem nie miały ślubu i nie został pozostawiony testament, mają dzieci z poprzedniego związku lub małżonkowie mają intercyzę. Wtedy warto sprawę wyjaśnić na drodze sądowej – m.in. przez postępowanie spadkowe. 

Co trzeba zrobić, aby rozpocząć postępowanie spadkowe?

Postępowanie spadkowe jest dwuetapowe i dzieli się na stwierdzenie nabycia spadku oraz dział spadku. Pierwszy określa, kto jest spadkobiercą i w jakich procentach dziedziczą nieruchomość. Drugi wyznacza, jakie przedmioty po zmarłym wchodzą w krąg dziedziczenia. 

Dlatego też, jeśli zależy nam na rozpoczęciu postępowania spadkowego, to można to wykonać na dwa sposoby:

• w Sądzie Rejonowym – wniosek o przeprowadzenie postępowania spadkowego składa się w mieście, w którym była zameldowana osoba zmarła i w której posiadała nieruchomość. 
• u notariusza – można tutaj uzyskać akt dziedziczenia (poświadczenia dziedzictwa). Jest to sposób szybszy, o ile sprawa jest bardzo prosta i nie następują dodatkowe przeciwności (np. wiele osób do podziału spadku). Jeśli pozostali spadkobiercy są zgodni, to tylko u notariusza wystarczy przejść przez proces załatwiania poświadczenia dziedziczenia. 

Jakie dokumenty należy przedłożyć w postępowaniu spadkowym? 

Jeśli zdecydujemy się na złożenie wniosku w Sądzie Rejonowym, to powinien zawierać on:

• wypełniony wniosek z danymi osoby, która wnosi o postępowanie spadkowe (dane, PESEL, adres do korespondencji), 
• dane pozostałych uczestników postępowania spadkowego, 
• akt zgonu osoby zmarłej,
• akty stanu cywilnego lub urodzenia osób przystępujących do postępowania.

Opłata za postępowanie spadkowe wynosi 100 złotych oraz należy uiścić opłatę za tzw. rejestr spadku w wysokości 5 złotych. 

Postępowanie spadkowe na drodze sądowej

Następuje najczęściej, gdy pojawia się spór o dziedziczenie i sprawa jest bardziej skomplikowana, a spadkobiercy nie są zgodni. Wtedy warto skorzystać z usług prawnych. Oczywiście – o postępowanie spadkowe w sądzie można wnioskować również wtedy, gdy ta zgoda występuje, aczkolwiek wydłuża to cały proces (nawet o kilka miesięcy). Następnie sąd na podstawie wcześniej złożonego wniosku ustala, czy nie brakuje dokumentacji. W przypadku stwierdzenie niezgodności lub braków wnioskodawca zostaje wezwany do ich uzupełnienia w ciągu siedmiu dni. 

Sąd sprawdza również, czy w sprawie spadku nie toczy się już postępowanie oraz czy zmarły nie pozostawił po sobie testamentu. Przy weryfikacji sprawdzane jest także, czy u notariusza nie zostało już zarejestrowane poświadczenie dziedziczenia po osobie zmarłej.

Postępowanie spadkowe – posiedzenie i wydanie postanowienia

Jeśli nie ma żadnych przeciwwskazań, to kolejnym etapem jest wyznaczenie posiedzenia w sprawie postępowania spadkowego. Tutaj należy pamiętać, że takie postępowanie może toczyć się nawet kilka miesięcy. 

Osoba wnioskująca jest zobowiązana do stawienia się na posiedzenie, którego termin wyznacza Sąd Rejonowy. Jeśli z jakichś powodów nie może tego dokonać, to musi wskazać tego przyczyny. 

Postępowanie spadkowe wygląda w ten sposób, iż sąd podczas posiedzeń przesłuchuje osoby wskazane we wniosku. Po zakończeniu tego etapu sąd wydaje oświadczenie, kto dziedziczy spadek po osobie zmarłej i w jakiej części. Co ważne – postanowienie w dniu jego wydania nie jest prawomocne i można się jeszcze od niego odwołać. 

Jeśli jednak wszystkie strony są zgodne, to po upływie wyznaczonego terminu sprawa się uprawomocni. Wtedy też sąd wydaje dokument o postanowieniu spadkowym. Opłata za wydanie takiego dokumentu w jednej kopii wynosi 20 złotych. 

Z gotowym postanowieniem spadkowym można już prowadzić dalsze czynności zmierzające do zmiany właściciela nieruchomości w księgach wieczystych. 

Tak naprawdę proces staje się najbardziej skomplikowany wtedy, gdy do podziału spadku, a zwłaszcza nieruchomości, jest kilka osób lub sprawa jest niejasna. Wtedy też warto skorzystać z usług radcy prawnego, aby dowiedzieć się, jak najlepiej postępować w takiej sytuacji.